Seminarium naukowe pt. „Zagrożenia ekosystemów leśnych – klęski i przeciwdziałanie”

14 października 2022 r. w Instytucie Badawczym Leśnictwa w Sękocinie Starym odbyło się seminarium pt. „Zagrożenia ekosystemów leśnych – klęski i przeciwdziałanie”.

Seminarium zorganizowane zostało w formie hybrydowej, z możliwością uczestnictwa poprzez platformę ZOOM. W spotkaniu uczestniczyło 65 osób, z czego połowa osób uczestniczyła w formie on-line. Uczestników seminarium powitał prof. dr hab. Jacek Hilszczański, Dyrektor Instytutu Badawczego Leśnictwa.

Na wstępie Artur Sawicki, kierownik projektu edukacyjnego pt. „Zagrożenia ekosystemów leśnych – klęski i przeciwdziałanie”, w kilku zdaniach przedstawił założenia i dotychczas osiągnięte efekty ekologiczne.

Jako pierwszy swój referat wygłosił Pan Bartosz Pewniak, p.o. Dyrektora Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu. W prezentacji dotyczącej zagrożeń ekosystemów leśnych w zakresie „żywiołu powietrze”, zwrócił uwagę na nieprzewidywalność oceny wystąpienia tego czynnika. W wyniku szkód powodowanych przez ten żywioł, głównie na skutek huraganowych wiatrów w ciągu ostatnich 20 lat, szczególnie wysokie straty w 2017 roku poniosły drzewostany z RDLP w Toruniu, Gdańsku, Poznaniu i Szczecinku. Silnym uszkodzeniom ulegały także drzewostany liściaste. Prelegent zwrócił również uwagę na ogromną przydatność w ocenie ryzyka wystąpienia szkód od wiatru potencjalnej mapy zagrożeń w drzewostanach, opracowanej przez prof. dr. hab. Arkadiusza Bruchwalda i dr hab. Elżbietę Dmyterko. Prelegent podkreślił potrzebę odpowiedniego doboru gatunków drzew przy zakładaniu upraw leśnych, z uwzględnieniem drzew zdolnych do wykształcania korzeni palowych. Apelował również, aby system korzeniowy sadzonek na w szkółkach nie był przycinany, gdyż to w przyszłości utrudnia drzewkom wytworzenie korzenia palowego. Także stosowanie rębni gniazdowej, przy jednoczesnym właściwym kształtowaniu granicy polno-leśnej, może wzmocnić ochronę drzewostanów przed skutkami huraganowych wiatrów.

Pan Krzysztof Rostek, naczelnik Wydziału Hodowli Lasu z Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych (DGLP) przedstawił zagrożenia ekosystemów leśnych wynikające z działalności żywiołu wody. Wbrew oczekiwaniom to nie nadmiar, a niedobór wody stanowi ogromne zagrożenie dla ciągłości i trwałości ekosystemów leśnych. Obecnie szczególnie zagrożone są lasy obszaru Wielkopolski i Polski Centralnej. Susza, jaką obserwujemy, może wywołana być nie tylko przez brak wody w atmosferze, ale również poprzez wystąpienie suszy hydrologicznej. Jak wskazuje Prelegent, jedynym skutecznym sposobem zaradzenia zagrożeniom ze strony żywiołu wody, wydaje się być realizowanie programów usprawniających możliwości retencji wody w lasach, skali lokalnej, jak i krajowej. Potencjalne błędy w regulacji  stosunków wodnych w ekosystemach powodować mogą melioracje odwadniające tereny leśne, w tym funkcjonowanie rowów melioracyjnych bez sprawnych zastawek regulujących poziom wody.

Pani Agnieszka Hamera-Dzierżanowska z Wydziału Ochrony Lasu DGLP zapoznała uczestników seminarium z zagrożeniami powodowanymi przez w zakresie żywiołu „ziemi”, ze szczególnym uwzględnieniem czynników biotycznych. Zagrożenia te dotyczą nie tylko wstrząsów sejsmicznych, których praktycznie nie obserwujemy w Polsce od XVIII wieku, odnotowując jedynie zapadliska gleby na terenach poprzemysłowych. Jednak jako największe zagrożenie dla trwałości polskich lasów Prelegentka wymieniła zjawiska gradacyjne owadów i synergiczne oddziaływanie czynników takich jak grzyby i owady, przy nasileniu zjawisk katastroficznych wzmaganych zjawiskami klimatycznymi. Obserwowane często w ostatnich latach wysokie temperatury w okresach letnim i zimowym, nasiliły gradacje m.in. kornika ostrozębnego czy przypłaszczka granatka, jak również przyczyniły się do ekspansji półpasożytniczej jemioły w drzewostanach iglastych. Ponadto kompleks tzw. posuchy w igliwiu przyczynia się dodatkowo dodatkowo do rozwoju wielu patogenów.

Pan Jan Kaczmarowski z Wydziału Ochrony Lasu DGLP omówił praktyczne problemy zagrożenia ekosystemów leśnych od ognia. Prelegent zauważył, że korzystny wpływ pożarów na eliminację chrząszczy szkodników z ekosystemów leśnych w krajach skandynawskich, gdzie stosuje się kontrolowane wypalanie. Kontrolowane wypalanie może też przynosić korzystne efekty w niektórych ekosystemach. Takie podejście stosuje się w Polsce od 2015 roku podczas kontrolowanego wypalania wrzosowisk, co znacznie przyspiesza ich regenerację. Prelegent wskazał, że zanikanie tradycyjnych form użytkowania gruntów, w tym wypasu bydła w lasach powoduje, że wzrasta udział materiału palnego. Warto dlatego przeznaczać środki na cele prewencyjne, by zapobiegać pożarom przypadkowym w lasach i ograniczyć w nich ilość materiału palnego. Do nich zalicza się m.in. pasy przeciwpożarowe, które stanowią przerwę w ciągłości materiału palnego. Środki prewencyjne powszechnie stosowane są w Lasach Państwowych, jednak w lasach własności prywatnej jest ich o wiele za mało. Prelegent przedstawił alarmujące informacje, że 80% pożarów obecnie inicjowanych jest w lasach prywatnych.

Spotkanie zakończył Artur Sawicki, dziękując prelegentom i uczestnikom za udział w seminarium. Prof. dr hab. Jacek Hilszczański Dyrektor Instytutu Badawczego Leśnictwa podsumowując tematykę seminarium stwierdził, że konieczne jest wieloaspektowe spojrzenie na znaczenie wszystkich żywiołów w ekosystemach leśnych. Zauważył przy tym, że szczególną uwagę należy zwrócić na możliwość wykorzystania żywiołów na rzecz ochrony lasów, w tym żywiołu ogień, do redukcji wybuchu potencjalnych pożarów niekontrolowanych. Jednak obraz polskich lasów Jego zdaniem pozwala ocenić, że funkcjonują one prawidłowo, w dużej mierze dzięki fachowości leśników, gotowych do podejmowania wyzwań wobec nowych, nie znanych dotychczas zagrożeń.

Seminarium zostało przygotowane w ramach projektu edukacyjnego pt. „Zagrożenia ekosystemów leśnych – klęski i przeciwdziałanie”, dofinansowanego ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Opracowanie: dr hab. Małgorzata Sułkowska

Zdjęcia: arch. IBL